сайт Кузьминой Мадины

Татар теле укытучысы ярышына

Татар теле »Щм ЩдЩбияты укытучысы булып чуваш авылында эшли башлавыма ундЇрт ел.  Монда кЇп еллар буе чуваш халкы гына яшЩгЩн, соЈгы елларда   инде кЇбесе Їзен рус халкы дип атый, шуЈа кЇрЩ ййдЩ чуваш телендЩ сййлЩшЇчелЩр бик аз. ®земнеЈ максатымны: рус балаларын татарча аралашырга ййрЩтЇ дип куйдым.  Чуваш телен белЇче балаларга уЈайлы булыр дип уйладым, лЩкин авылда чуваш телен белгЩн балалар табылмады.

 Беренче елларда эш шактый кыен булды: дЩреслеклЩр, методик белешмЩлЩр, кЇрсЩтмЩлелек, тйсле матур рЩсемле дидактик материал —итмЩде. Алган белемем  башлангыч сыйныфлар укытучысы иде, шуЈа кЇрЩ дЩреслЩрне кызык »Щм мавыктыргыч итеп ЇткЩрЇ турында уйлап, эшкЩ тотындым. Татар теле дЩреслеклЩрендЩ материал кЇбрЩк табигатьне саклау, ЩдЩбият-сЩнгать турында иде. Рус телле балаларныЈ татар теле белЩн кызыксынуларын арттырырга, телне ятлап тЇгел, Щ уйлап-фикерлЩп ййрЩтергЩ тырыштым. Бала материалны Їзе йчен кызык булса гына, ЇзенеЈ ихтыярына »Щм яшь ЇзенчЩлеклЩренЩ туры килсЩ генЩ кабул итЩ башлый. ШуЈа кЇрЩ бер укучым: “Урамда татар Щбисе берЩр сорау бирсЩ, мин аЈа табигатьне саклыйк, дип сййлЩп тора алмыйм бит”, дигЩч, яЈа методлар ййрЩнергЩ туры килде  »Щм коммуникатив метод белЩн эшли башладым. Бу юнЩлештЩге эшчЩнлегемдЩ Р. ХЩйдЩрова тйзегЩн дЩреслеклЩрне иЈ уЈышлы дЩреслеклЩр дип саныйм, чйнки аларда тормыштан алынган ситуациялЩргЩ сййлЩшЇлЩр  оештыруга зур Щ»Щмият бирелЩ. Шйе, коммуникатив метод принциплары нигезендЩ тйзелгЩн Щлеге дЩреслеклЩр ярдЩмендЩ акыл Їсеше йомшаграк булган балаларны да татарча аЈларга »Щм сййлЩшергЩ ййрЩтергЩ мймкин. Коммуникатив укытуда белем алу бурычлары »Щм  тормыш куйган бурычлар бергЩ тыгыз бЩйлЩнештЩ гамЩлгЩ ашырыла. БЇген бу – гаять  мй»им мЩсьЩлЩ.

ДЩреслектЩге материалны аудио кЇнегЇлЩр, кЇптйрле индивидуаль карточка-бирем, кЇрсЩтмЩ Щсбап белЩн тулыландырам. УкучыларныЈ уйлау, танып-белЇ эшчЩнлеген активлаштыруга зур Щ»Щмият бирЩм. Инновацион технологиялЩрне кулланганда гына дЩресне кызыклы »Щм бала ялыкмаслык итеп ЇткЩреп була.Шунлыктан, “Tatar telle zaman” дигЩн электрон дЩреслекне еш куллланам.

Рус телле балаларга татар теле укытуда чагыштыру процессына  аерым урын бирЩм. Рус телен яхшы белгЩнлектЩн, теге яки бу теманы ййрЩнгЩндЩ, рус теле белЩн чагыштырып кЇрсЩтЩм, охшаш, аерым якларга басым ясыйм.  “Татар теле укыту метидикасы” - ярдЩмче китабым, анда бирелгЩн ике телне чагыштыру ПАСПОРТыннан еш файдаланам.

ДЩреслЩрдЩ бала белем алу процессында  Їзе телЩп катнаша, теманы кызыксынып ЇзлЩштерЩ, аныЈ дЩрестЩ Їз урыны бар, ягъни баланы мЩ—бЇр итЇнеЈ кирЩге юк. МинемчЩ, укучы дЩреслЩрдЩ Щзер белемне кабул итЇче генЩ тЇгел, Щ бЩлки эзлЩнЇче, тикшеренЇче, сорауларны мйстЩкыйль бирЇче, уйлайчы, каршылыкларны хЩл итЇче дЩ. КЇбесенчЩ, татар теле дЩреслЩрендЩ материалны  терЩк схема, таблица, тестлар кулланып, укучыларга сыйфатлы белем бирергЩ тырышам. ЯЈа материалны ЇзлЩштергЩндЩ таблица, схемаларны файдаланам. Кабатлау, йомгаклау дЩреслЩрендЩ исЩ ЇзлЩштерелгЩн белемне тест, перфокарталар ярдЩмендЩ тикшерЩм.

КЇп очракта »Щр партада  яткан “Татар теле ййрЩнЇчелЩргЩ. КагыйдЩлЩр »Щм кЇнегЇлЩр” (рус телендЩ белем бирЇче мЩктЩплЩр йчен уку ярдЩмлеге) дигЩн китаплардан »Щм Ш. СафиуллинаныЈ “Татар орфографиясенеЈ кыен очраклары” китабыннан алынган кагыйдЩлЩр таблицасына мйрЩ—Щгать ителЩ.

єЩр баланыЈ актив эшлЩвенЩ ирешЇ йчен, дЩреслЩрдЩ Їстерешле укыту технологиясен, компьютер технологиялЩрен киЈ кулланам, кЇптйрле индивидуаль карточка-биремнЩрдЩн, кЇрсЩтмЩ Щсбаплардан, дидактик материалллардан нЩти—Щле файдаланам. ДЩрестЩ Їз фикереЈне ЩйтЇ,  дйрес —авапны бергЩлЩп эзлЩЇ йчен шартлар тудырыга тырышам. ШуЈа кЇрЩ сЩламЩтлек саклау технологиясен дЩ куллану бик мй»им. Энергизаторларны татар теленЩ яраклаштырып тйзим. Алар балаларныЈ яраткан ял итЇ формалары.

Укучыларым дЩреслЩрдЩ Щзер —авапны кйтеп, пассив утырмасыннар дип, аларныЈ танып-белЇ активлыгын арттыру йчен, тйрле эш формалары »Щм методлары: кЇзЩтЇ, ЩЈгЩмЩ, тест, компьютер технологиялЩрен, тйрле авырлыктагы биремнЩрне,  проблемалы сорауларны киЈ кулланам.

Укучы теге яки бу теманы ни дЩрЩ—ЩдЩ белЇен тоеп, белеп торырга тиеш. МенЩ шуны истЩ тотып, дЩреслЩрдЩ укучыларныЈ мйстЩкыйль эшлЩвен оештыруга нык игътибар итЩм, дЩреснеЈ »Щр этабында да башкарылган эшкЩ йомгак ясап, »Щр укучы ирешкЩн нЩти—Щне кЇрсЩтЇ алымын еш кулланам.

Рус мЩктЩбендЩ укучы балаларныЈ язма »Щм телдЩн сййлЩмендЩ иЈ еш очрый торган хаталарныЈ берсе —ймлЩдЩге сЇз тЩртибе белЩн бЩйле. ШуЈа кЇрЩ, татар —ймлЩсен дйрес тйзергЩ ййрЩтЇгЩ аерым игътибар бирЩм. єЩр дЩрестЩ —ймлЩ тйзЇ »Щм тЩр—емЩ итЇ эше алып барам.

ФЩнгЩ кызыксыну уятуда, билгеле, класстан тыш чараларныЈ Щ»Щмияте зур. Бу чаралар йчен эшкЩрмЩлЩрне Їзем тйзим. “Мог—изалар кыры”, “Йолдыз сЩгате”, “Мин татарча белЩм” кебек интеллектуаль уеннар уздыру укучыларныЈ и—ади мймкинлеклЩрен ачарга ярдЩм итЩ. Балаларда тапкырлык, кыюлык ЇстерЩ.

Шулай да, дЩрестЩ балалар  гел хЩрЩкЩттЩ булса, эш алымнары еш алышынып торса,  »Щр укучы мактау сЇзлЩре   ишетсЩ, яЈа материал ЇткЩн дЩрес белЩн бЩйлЩнгЩн булса, Щ иЈ Щ»Щмиятлесе – укытучы дЩрестЩ татарча гына сййлЩсЩ, »ичшиксез рус телле балаларны  татарча сййлЩшергЩ ййрЩтеп була.

ГомерлеккЩ сайлаган хезмЩтем »Щрвакыт минем кЇЈелемне шатландырып, сафландырып тора. Сабыйларны кЇрЇгЩ дйнья мЩшЩкатьлЩре, борчулар онытыла. Шйе, эшеЈнЩн, тормышыЈнан ямь-тЩм табып, хезмЩттЩшлЩреЈ, укучыларыЈ »Щм авылдашларыЈныЈ  —ылы мйнЩсЩбЩтен, ихтирамын тоеп яшЩЇ – Їзе бер бЩхет ул.